Boekarest – Ioana Tudor moet zowat haar leven wagen om tussen het langsrazende verkeer door op het Piata Victoriei voor het Roemeense regeringsgebouw te komen. De onherbergzame asfaltvlakte is nauwelijks een plein te noemen. Eromheen cirkelt een vierbaansweg waar acht brede boulevards op uitkomen. Het is moeilijk voor te stellen dat hier slechts enkele maanden geleden nog tot zover het oog reikte demonstranten tegen de regering stonden. Nu is het plein leeg op Tudor en twee kleurige spandoeken na: #resist staat op het ene, #insist op het andere als bescheiden reminder aan de machthebbers: ‘we zijn er nog’.

Tudor neemt plaats recht voor het regeringsgebouw. Ze rolt een tapijtje uit in de vorm van een schietschijf en neemt plaats op de bullseye. Om haar nek draagt ze een stuk papier dat tot haar enkels komt. ‘Greva Tacerii’ staat er met dikke zwarte letters op, oftewel ‘Stiltestaking’. Daaronder staan in verschillende handschriften dertien eisen aan de regering gekrabbeld. Het is elf uur in de ochtend, vanaf nu zal ze vijf dagen lang zwijgen, precies zoals haar vader 27 jaar geleden. Zijn stiltestaking tegen het toenmalige Roemeense regime veranderde zijn hele leven én dat van zijn dochter.

Kunstperformance, actie en ode aan haar vader

Ioana Tudor (36) werd geboren in Roemenië, maar belandde als 10-jarig meisje met haar vader, moeder, broer en zus in een asielzoekerscentrum in Nederland. Ze groeide hier op en ontwikkelde zich tot theatermaker en performancekunstenaar. Haar werk is altijd maatschappelijk geëngageerd en vaak speelt haar verleden op de achtergrond een rol. In haar kunstperformances vraagt ze vaak veel van zichzelf en dat is nu niet anders: vijf dagen lang zal ze geen woord spreken. Bovendien zal ze dagelijks acht uur lang stilstaan op één plek.

De eisen op het papier om haar nek verzamelde ze voorafgaand aan de performance onder geïnteresseerde bewoners van Boekarest: een einde aan de corruptie, goede gezondheidszorg, gelijke rechten voor LHBT-ers, vrije media en gerechtigheid voor de slachtoffers van de Revolutie schreven zij onder andere. ‘Zwijgen is een goed actiemiddel’, vindt Tudor. ‘Regeringen willen het liefst kritische geesten de mond snoeren. Dan kun je “herrie” maken door te zwijgen.’ De stiltestaking van Tudor is behalve kunstperformance, ook een actie én een ode aan haar vader.

Vijand van de democratie

De stiltestaking van Dumitru Tudor begon in 1990 bij toeval, vertelt hij in zijn huis in Enschede een paar weken voor het vertrek van zijn dochter. Het was in de gewelddadige periode die uitbrak na de Roemeense Revolutie in 1989. Na de executie van dictator Nicolae Ceaușescu kwam Ion Illiescu, een voormalig communist, aan de macht. De nieuwe leider legde de prille vrije media weer aan banden en sloeg met geweld de demonstraties tegen zijn regering neer. Vader Tudor nam poolshoogte bij de protesten in het centrum van Boekarest. ‘In een opwelling hief ik mijn vuist naar een politiehelikopter.’ Die beelden werden getoond op het journaal en hij werd aangezien voor een leidend figuur van de protesten. Hij werd bestempeld tot ‘vijand van de democratie’.

Tudor: ‘Toen wist ik dat het over was en dat ik niet langer vrij was.’ Thuis pakte hij een vel papier en schreef ‘stiltestaking’, daaronder zijn dertien eisen aan de regering. Op zijn keukentafel doet het voor aan zijn dochter. Greva Tacerii schrijft hij met een potlood, de laatste twee letters vallen bijna van het papier af. Ioana lacht: ‘Grappig, dat was toen ook al zo, ik herken het van de foto’s. Ik heb dat ook altijd.’ Volgens haar vader zit dat in de genen: ‘Dat is een beetje gek aan ons, wij denken niet na over de gevolgen’.

Ioana bespreekt in zijn huis in Enschede met haar vader zijn stiltestaking uit 1990 in voorbereiding op haar performance.

De dertien eisen van Dumitru Tudor aan de regering waren niet veel anders dan de eisen die de inwoners van Boekerest nu hebben: vrije media bijvoorbeeld en dat de verantwoordelijken van de gewelddaden tegen de demonstranten in 1990 voor het gerecht gesleept zouden worden, iets wat 27 jaar later nog steeds niet gebeurd is, tot grote frustratie van veel Roemenen. ‘En toen ben ik daar gewoon gaan staan. Als een gek.’

‘Dat is een beetje gek aan ons, wij denken niet na over de gevolgen’.

Vier dagen bleef hij staan voor Hotel Intercontinental in Boekarest, de plek waar de westerse pers graag verbleef. Toen er foto’s van hem in de krant verschenen, werd hij gearresteerd. Na vier maanden kwam hij vrij en vluchtte met zijn vrouw, de dan negenjarige Ioana en zijn twee andere kinderen naar Nederland.

Bekijk hier de korte docu over de impact van de vlucht op Tudor en haar vader

Tudor senior heeft gemengde gevoelens over de actie van zijn dochter: hij is trots, maar vindt ook dat de generatie van zijn dochter een effectievere manier van actievoeren moet bedenken – met meer impact.  Hij is teleurgesteld over het gebrek aan verandering in zijn land bijna drie decennia na de revolutie. En met hem, veel van zijn landgenoten. Op het hoogtepunt van de protesten deze winter gingen ruim 500.000 mensen de straat op. ‘Wij staan hier, zoals onze ouders deden in 1989’ staat op sommige protestborden.

‘Dieven, Dieven!’

Corruptie is al decennialang een groot probleem in Roemenië. Iedere inwoner weet dat het betalen van steekpenningen, desnoods in de vorm van een flesje dure parfum, soms de enige manier is om dingen voor elkaar te krijgen. In januari dit jaar kondigde de regering per decreet aan corruptiedelicten onder de 44.000 euro niet langer te bestraffen, een maatregel die vooral veel ambtenaren en politici goed uitkwam.

De volkswoede die volgde op het decreet veroorzaakte de grootste demonstraties sinds de Roemeense Revolutie. Wekenlang hielden ze aan, mensen trotseerden temperaturen van ver onder nul en deden de deur van hun bedrijf op slot om er maar bij te kunnen zijn. Hun geschreeuw moet tot diep in het regeringspaleis hoorbaar zijn geweest: ‘Dieven, dieven!’.

PR-consultant  en vriendin van de familie Tudor Simona Istrata was erbij. Ze was 16 toen Ceausescu werd geëxecuteerd. ‘Mijn generatie is een verloren generatie, we waren na de val van het communisme vooral bezig met geld verdienen, een huis, een leven opbouwen. We hielden ons verre van politiek, ik betreur dat nu. Voor het eerst van mijn leven ging ik in januari demonstreren, ik wil een beter land voor mijn zoon van 16.’

‘Ik geloof dat één persoon een katalysator kan zijn’

Na zeventien dagen van protesten trok de regering het corruptiedecreet in, maar verder veranderde er weinig. De meeste demonstranten gingen terug naar hun eigen leven, maar een klein groepje fanatiekelingen houdt vol. Elke avond om negen uur komen enkele tientallen mensen nog bijeen op het plein, op de dag dat Tudor haar performance begint al 132 dagen lang onafgebroken. Ze zingen het volkslied en scanderen leuzen naar het regeringsgebouw, dat geen krimp geeft.

Ioana Tudor houdt haar stiltestaking voor haar voormalige landgenoten: ‘Ik deel een verleden met hen. Ik doe het uit solidariteit met hen die het vuur voelen om dingen te willen veranderen. Ik geloof dat één persoon iets kan aanwakkeren, een katalysator kan zijn, maar voor een revolutie is ook solidariteit nodig.’

‘Er zouden hier miljoenen mensen moeten staan’

Aan het einde van de morgen van de eerste dag begint het te regenen. Gewapend met rode paraplu staat Tudor met haar rug naar het regeringspaleis. Het lijkt zich te verschuilen achter een groep hoge bomen. De ruiten in de strenge façade weerspiegelen alleen donkere wolken, geen ambtenaar of politicus laat zich zien. Haar vader komt het plein op lopen. Hij omhelst haar en heeft moeite zijn tranen te verbergen. ‘Er zouden hier miljoenen mensen moeten staan, zij is alleen’, mompelt hij hoofdschuddend als hij afscheid neemt.

Op de tweede maakt de regen plaats voor uitbundige zonneschijn. Het is heet, het asfalt geeft een broeierige warmte af, de lucht is verzadigd van uitlaatgassen. Mensen in bussen kijken half geïnteresseerd naar de vrouw met het bord om haar nek op het plein. Soms maakt iemand de oversteek en leest instemmend knikkend het papier op de borst van Tudor. Op dag drie wordt het echt zwaar, steunkousen worden aangerukt. Een van de demonstranten van het eerste uur besluit zich aan te sluiten. Calin Andrei tekent met krijt een driehoek naast het target van Tudor, plakt een stuk tape op zijn mond met een kruis erop. Op dag vier sluit nog iemand zich aan en wordt ze geflankeerd door twee mannen.

‘Ik heb in retrospectief zijn hand kunnen vasthouden.’

Het zwijgen viel Tudor minder zwaar dan het urenlang stilstaan op één plek. ‘Ik kon nu écht kijken naar mensen. Woorden kunnen in de weg zitten, zijn snel cliché. Ik kon me er nu niet achter verschuilen.’ Ze denkt dat haar performance sommige demonstranten gesterkt heeft en ook dat de actie haar vader geholpen heeft. ‘Ik heb in retrospectief zijn hand kunnen vasthouden. Via mij heeft hij misschien een stukje uit zijn verleden verwerkt. Ik zag de trots in zijn ogen. Er zit ook vreugde, humor en positiviteit in de performance, en dat heeft hij gezien denk ik, dat maakt zijn verleden ergens ook minder zwaar.’

Na vijf dagen zwijgen is ‘hoi’ het eerste woord dat Tudor uitbrengt. ‘De volgende keer moet ik iets beters bedenken’, zegt ze later.  Het voelt gek om het plein na vijf dagen te verlaten, alsof ze haar voormalige landgenoten in de steek laat. Uitgerekend de dag na de performance valt de Roemeense regering, ze gaat aan een interne machtsstrijd ten onder. Op Piata Victoriei haalt Calin Andrei het spandoek met #resist weg. Het andere doek met de tekst #insist laat hij hangen. ‘Er is niets veranderd’, laat vriendin van de familie Tudor Simona Instrata een week later vanuit Roemenië weten: ‘Iedereen wacht stilletjes af wat er nu gaat gebeuren’.

Dit verhaal verscheen ook in verkorte vorm in het tijdschrift Wordt Vervolgd.